Miażdżyca tętnic, leży u podstawy wielu chorób serca oraz układu krążenia. Takie schorzenia jak, np. zawał serca lub udar mózgu, będące konsekwencją nasilonej miażdżycy, pojawiają się zwykle nagle. Co robić, by nawet mając już zmiany miażdżycowe, nie dać się zaskoczyć jej powikłaniom?
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), choroby serca i naczyń krwionośnych są obecnie pierwszą przyczyną zgonów na świecie.
Miażdżyca tętnic − przyczyny
Czynniki wpływające na rozwój miażdżycy, możemy podzielić na takie, na które mamy wpływ i na niezależne od nas. Do pierwszej grupy zaliczają się:
- nieprawidłowa dieta,
- nadwaga, otyłość,
- palenie tytoniu, w tym papierosów elektrycznych,
- podwyższone ciśnienie tętnicze,
- niska aktywność fizyczna,
- podwyższony cholesterol (w tym podwyższony LDL),
- obniżony HDL, zwiększone stężenie trójglicerydów we krwi,
Przyczyny miażdżycy tętnic, które od nas nie zależą:
- wiek − u mężczyzn w 45. roku życia lub starszych oraz u kobiet w 55. roku życia albo starszych miażdżyca postępuje szybciej,
- obciążenie rodzinne − występowanie u krewnych pierwszego stopnia choroby wieńcowej, udaru mózgu lub miażdżycy innych tętnic w młodym wieku, tzn. u mężczyzn poniżej 45. roku życia, a u kobiet poniżej 55. roku życia.
Profilaktyka miażdżycy
Aby zahamować postęp miażdżycy tętnic oraz zmniejszyć śmiertelność z powodu chorób serca i naczyń, należy przestrzegać poniższych zasad:
- całkowicie rzucić palenie tytoniu, w tym unikać palenia biernego;
- stosować dietę opartą na produktach pełnoziarnistych, warzywach, owocach oraz rybach;
- praktykować przynajmniej 150 minut aktywności fizycznej w tygodniu (30 minut dziennie przez 5 dni);
- utrzymać BMI w zakresie 20−25kg/m2, przy czym obwód talii u mężczyzn powinien być mniejszy niż 94cm, a u kobiet − 80cm;
- utrzymywać ciśnienie tętnicze krwi poniżej wartości 140/90 mm Hg,
- utrzymywać optymalne wartości cholesterolu LDL, przy czym dla pacjentów bardzo wysokiego ryzyka − LDL poniżej 70mg/dl, dla pacjentów wysokiego ryzyka − LDL poniżej 100mg/dl, dla pacjentów niskiego i pośredniego ryzyka − LDL <poniżej 115mg/dl; dodatkowo trójglicerydy <poniżej 150mg/dl, HDL u mężczyzn powyżej 40mg/dl, a u kobiet powyżej 45md/dl,
- ponadto osoby z cukrzycą powinny utrzymywać hemoglobinę glikowaną (HbA1c) poniżej 7 proc
Nadciśnienie tętnicze krwi
występuje u 60-70% osób w podeszłym wieku. Przyjęto, że graniczną wartością pomiaru, od której mówimy o nadciśnieniu, jest 140 skurczowe i 90 rozkurczowe. Przyczyny tego zaburzenia to skłonność genetyczna, nadwaga i otyłość, nadmiar soli w pożywieniu, zbytnia kaloryczność posiłków, stres, niska aktywność fizyczna, nadmierne spożywanie alkoholu, choroby (cukrzyca, miażdżyca naczyń, choroby nerek, choroby nadnerczy).
Objawami nadciśnienia mogą być:
- bóle odczuwane zwykle w tyle głowy,
- uczucie szumu w uszach – zazwyczaj dotyczy ono obu uszu, czasami osoby z nad-ciśnieniem mówią o szumie w głowie, u niektórych występuje od samego rana ,u innych dopiero po południu, a u wielu wcale,
- wrażenie iskierek lub mroczków albo plamek przed oczami. Osoby skarżące się na tę dolegliwość twierdzą, że im bliżej wieczora, tym zjawisko bardziej się nasila. Jednak wiele osób nigdy nie doświadcza takich doznań wzrokowych,
- kołatanie serca pojawia się najczęściej w różnych porach dnia, rzadko w nocy, a trwa krótko – od kilku do kilkunastu minut; objaw ten dotyczy niewielu osób z nadciśnieniem,
- zawroty głowy pojawiają się rano po wstaniu z łóżka lub w ciągu dnia przy wysiłku fizycznym, ale niewielu chorujących na nadciśnienie miało je choćby raz,
- problemy ze snem mogą dotyczyć samego zasypiania lub częstego budzenia się w nocy, czasami występują oba symptomy, jednak i te dotyczą niewielu osób z nad-ciśnieniem,
- ponawiające się krwawienia z nosa są nieprzyjemnym objawem, ale występują niezwykle rzadko. Aż około 50% osób z nadciśnieniem nie ma żadnych dolegliwości w spoczynku, natomiast pojawiają się one po wysiłku lub wzburzeniu emocjonalnym. Kardiolodzy zalecają każdemu dorosłemu badanie ciśnienia przynajmniej raz w roku. Nadciśnienie może prowadzić do wielu schorzeń, m.in. zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu, niewydolności nerek, uszkodzenia siatkówki oka, miażdżycy.
Nadciśnienie – jak zapobiegać tej chorobie?
- przede wszystkim zmień styl życia, który może mieć wpływ na rozwój choroby.
- zmniejsz masę ciała (utrzymanie BMI w przedziale 23,0–25,0 obniża ciśnienie skurczowe o około 10 mmHg)
- ogranicz używanie soli kuchennej do 6 gramów na dobę
- stosuj dietę bogatą w potas i magnez
- wypracuj skuteczne metody radzenia sobie ze stresem (medytacja, joga i gimnastyka relaksacyjno-oddechowa potrafią obniżyć wartość skurczowego ciśnienia tętniczego średnio o 10 mmHg, a rozkurczowego – o 5 mmHg)
- zwiększ aktywność fizyczną (zamień windę na schody)
- ogranicz alkohol
- przestań palić
Regularne pomiary ciśnienia wykonywane w domu są świetnym sposobem na profilaktykę. Zaopatrz się w ciśnieniomierz i załóż dzienniczek. Ciśnienie mierz o stałych godzinach, najlepiej przed posiłkiem. Wszystkie pomiary notuj. Mierz ciśnienie w pozycji siedzącej i zawsze na tej samej ręce. Okresowa kontrola ciśnienia tętniczego pomoże wcześnie rozpoznać nieprawidłowe wartości i wprowadzić odpowiednie postępowanie terapeutyczne.
Choroba wieńcowa
Choroba wieńcowa polega na niedotlenieniu mięśnia sercowego. Najczęściej spowodowane jest to miażdżycowym zwężeniem naczyń krwionośnych serca. Charakteryzuje się ona napadami bólu (zwykle za mostkiem, rozpierającym, piekącym, gniotącym lub ściskającym, który promieniuje do krtani, żuchwy, barku, lewej ręki, łopatki, kręgosłupa) i uczuciem duszności. Początek napadu bólowego jest nagły, trwa zwykle kilka minut, a wywołuje go przeważnie wysiłek fizyczny, napięcie emocjonalne, spożycie obfitego posiłku, wyjście z ciepłego pomieszczenia podczas wietrznej lub mroźnej pogody. Powikłania dusznicy: zawał serca, zaburzenia rytmu serca.
Całkowite zamknięcie światła naczyń krwionośnych powoduje martwicę części serca – ten stan nazywamy zawałem serca. Jakie objawy wskazują na zawał?
- nagły ból w okolicy mostka,
- wrażenie ciasnoty w klatce piersiowej,
- promieniowanie bólu przez lewe ramię aż do małego palca,
- niepokój, strach przed śmiercią,
- chłodna, blada skóra, zimny pot,
- niekiedy nudności i wymioty,
- często nieregularny puls.
Pierwsza pomoc
Musimy jak najszybciej wezwać zespół ratownictwa medycznego. Czekając na lekarza, ułóżmy podopiecznego tak, aby tułów był lekko uniesiony, w pozycji odciążającej serce. Starajmy się go uspokoić. Rozluźnijmy ciasne ubrania, by ułatwić mu oddychanie. W przypadku zatrzymania krążenia (brak wyczuwalnego tętna i oddechu) musimy zrobić sztuczne oddychanie połączone z uciskiem klatki piersiowej (powtarzamy 30 uciśnięć klatki piersiowej – 2 wdechy – 30 uciśnięć – 2 wdechy). Cykl ten kontynuujemy do przyjazdu pomocy medycznej
Opieka w chorobach układu krążenia
- Regularna kontrola stanu zdrowia – pomiary ciśnienia tętniczego krwi i zapisywanie wyników w książce kontroli RR, zwrócenie uwagi na objawy zaburzeń i przekazanie tych informacji lekarzowi, np. bóle głowy, uczucie duszności, obrzęki kończyn. Gdy lekarz zaleci badania, należy je wykonać, gdy umówi się z seniorem na wizytę, należy się na nią zgłosić.
- Stosowanie się ściśle do zaleceń lekarza dotyczących farmakoterapii. Seniorzy muszą przyjmować leki ściśle ze wskazówkami lekarza, ponieważ łatwo dochodzi u nich do kumulowania się substancji leczniczych, co może doprowadzić do wielu zaburzeń. Ważna jest również pora przyjmowania leku i płyn, którym go popijamy – naj-bezpieczniejsza jest woda. Jeśli pojawią się powikłania po spożyciu medykamentu, należy to zgłosić, a lekarz zaordynuje inny lek lub zmieni dawkę.
- Unormowanie masy ciała. Nadwaga, a zwłaszcza otyłość, to jedna z głównych przy-czyn tej grupy chorób. Jak schudnąć? Zmniejszyć kaloryczność posiłków (często nie jesteśmy świadomi, ile spożywamy kalorii przez całą dobę – warto notować zjedzone produkty. Ułatwią to tanie i łatwe w obsłudze programy dietetyczne, powszechnie dostępne w Internecie. Powinniśmy spożywać pięć posiłków w ciągu doby. Starajmy się, aby przerwy między nimi nie były zbyt długie. Ponadto należy zadbać o aktywność fizyczną dostosowaną do aktualnych możliwości seniora.
- Seniora należy zachęcać do regularnej aktywności fizycznej. Mogą to być proste czynności takie jak: codzienny spacer, gimnastyka, jazda na rowerze stacjonarnym itd. Towarzyszenie starszej osobie w ćwiczeniach może przynieść korzyści także opiekunowi. Aktywność fizyczna to jeden z tańszych i najlepiej udowodnionych czynników prewencji chorób przewlekłych i niepełnosprawności.
- Ograniczenie ilości spożywanej soli – jeśli takie jest zalecenie lekarza (jest też ryzy-ko zbyt niskiego poziomu sodu we krwi).
- Ograniczenie spożywanie tłuszczów zwierzęcych (smalec, masło) na rzecz roślinnych (awokado, oleje z pierwszego tłoczenia) oraz ryb, które zawierają cenne kwasy omega 3.
- Ograniczenie lub wyeliminowanie produktów z białej mąki na rzecz pełnoziarnistych, na naturalnych zakwasach (o ile nie ma przeciwwskazań) – zawierają wiele witamin i soli mineralnych oraz błonnik (zapobiegający zaparciom).
- Zwiększenie spożycia warzyw (są bogate w błonnik, witaminy i minerały).
- Dbanie o odpowiednie nawodnienie seniora – podaż płynów to minimum 30 ml/kg masy ciała na dobę. Odwodnienie pogłębia zaburzenia kardiologiczne.
- Zaprzestanie palenia tytoniu.
- Spożywanie alkoholu okazjonalnie i w małych ilościach.
- Nauczenie się, jak radzić sobie ze stresem – dotyczy to seniora, ale również jego opiekuna. Proponujemy muzykę relaksacyjną, spacery na świeżym powietrzu (naj-bardziej efektywne trwają 30-60 minut) lub inną aktywność fizyczną, uprawianie hobby, spotkania z ludźmi, w których towarzystwie dobrze się czujemy. Jeżeli mimo to nie możemy poradzić sobie z negatywnymi emocjami, wskazana jest wizyta u psychologa. Czasem konieczna jest terapia całej rodziny.
- Dbanie o właściwy rytm snu i czuwania – osoby starsze często zasypiają w dzień, a w nocy są aktywne. Należy wypracować stałe pory snu i czuwania. Wzmocnić aktywność seniora w dzień. Przewietrzyć pokój, zmniejszyć temperaturę na noc do ok. 17-20 stopni C. Należy stworzyć zwyczaje nocne – lekkostrawna kolacja, wieczorna toaleta, wyciszenie się (np. modlitwa). Warto zadbać o ciepłe, wyprodukowane z naturalnych włókien ubranie do spania. Można pozostawić skarpetki na noc. W pokoju zapewnić słabe światło, ciszę lub delikatną muzykę. Można podać również herbatki nasenne albo mleko z miodem. Należy zapewnić poczucie bezpieczeństwa, np. zapalając lampkę, pozostawiając przy pacjencie sygnalizację przywoławczą (dzwonek). Jeżeli lekarz zleci leki nasenne, podawać je przed 22.00 – ich późniejsze przyjęcie spowoduje senność w ciągu dnia.
Zespół pozakrzepowy
W podeszłym wieku częściej niż w innych grupach wiekowych obserwuje się niewydolność naczyń żylnych. Naczynia (powierzchowne – w tkance podskórnej, głębokie – w obrębie przedziałów mięśni i łączące je – żyły przeszywające) odprowadzają krew z produktami przemiany materii z obwodu w kierunku serca. Wewnątrz zawierają zastawki, które zapobiegają cofaniu się krwi. Na skutek uszkodzenia zastawek żylnych, utrudnionego odpływu żylnego (np. z powodu otyłości, przepuklin), nieprawidłowości w budowie ściany naczyń czy niewydolności serca powstaje niewydolność żylna. Prowadzi ona do wielu powikłań, np. żylaków, zakrzepowego zapalenia żył, zakrzepicy żył głębokich i zespołu pozakrzepowego.
Objawy żylaków to początkowo obrzęki kończyn, które ustępują po odpoczynku nocnym, pojawiają się „pajączki”, czyli rozszerzenia drobnych naczyń. W późniejszym okresie obrzęki utrzymują się przez całą dobę, zwracają uwagę węzłowato poszerzone żyły (nawet do kilku cm), które mają w wielu miejscach cienką ścianę, na której łatwo osadzają się skrzepy. Zmianom tym towarzyszy ból. Skóra staje się zaś cieńsza i brązowa. Zakrzepowe zapalenie żył to ostre zapalenie ścian powierzchownych żył, gdzie zakrzep prawie zamyka światło naczynia. Objawy to zaczerwienienie w obszarze żyły, miejscowy ból, obrzęk i nadmierne ocieplenie, a nawet gorączka.
Zakrzepica żył głębokich – tworzenie zakrzepu w żyle głębokiej, najczęściej kończyny dolnej lub miednicy. Objawy to ból mięśni łydek, obrzęk i zasinienie kończyny, uczucie napięcia, ciężkości, ból łydki lub stopy przy zginaniu. Wyżej wymienione zaburzenia mogą prowadzić do wystąpienia zespołu pozakrzepowego. Występuje on wiele miesięcy lub lat po przebyciu zakrzepowego zapalenia żył głębokich. Pozostają wówczas w naczyniu skrzepy, zwłóknienia. Żyły przeszywające są przeciążone, a powierzchowne uszkadzane. Dochodzi również do uszkadzania skóry – początkowo pojawiają się przebarwienia, a nawet zanik, a następnie niegojące się owrzodzenia. Cała kończyna może być obrzęknięta. W zajętej chorobą okolicy może również występować zapalenie skóry. Staje się ona wtedy sucha, łuszcząca się i bardzo swędząca. W miarę postępu choroby pojawia się stwardnienie włókniste. Z napiętej skóry może sączyć się jasno-czerwony płyn, a miejsce jest bolesne i wrażliwe na dotyk. Ponadto choremu towarzyszy ból podczas chodzenia lub dłuższego stania. Zespół ten ma liczne powikłania, z których najgroźniejszy jest zator tętnicy płucnej.
Jeśli zauważymy ww. objawy, należy jak najszybciej udać się do lekarza i poddać się jego zaleceniom (stosowanie leków, wprowadzenie ćwiczeń, noszenie bielizny przeciwżylakowej, czasem konieczny jest zabieg operacyjny).
- Dbanie o higienę ciała – toaleta dwa razy dziennie i w razie potrzeby – oraz higienę otoczenia, aby zapobiegać zakażeniom. Podczas zabiegów higienicznych kontrolujemy stan skóry pod kątem wystąpienia ran i obrzęków. Zabiegi wykonujemy delikatnie.
- Przy zaburzeniach w obrębie naczyń żylnych kończyn dolnych dodatkowo należy:-nie nadużywać gorących kąpieli i sauny,-nie nosić zbyt obcisłych spodni i ciasnych skarpet,-zadbać o aktywność fizyczną, jednak nie uprawiać dyscyplin obciążających stopy co pewien czas należy przenosić ciężar ciała z palców na piętę i odwrotnie(wspinanie się), gdy czynność wymaga długotrwałego przybywania w pozycji stojącej,-poruszać stopami, co jakiś czas wstawać i spacerować, jeśli czynność wymaga długiego pozostawania w pozycji siedzącej, dobrać właściwe obuwie buty nie powinny mieć obcasów wyższych niż 5 cm.