Wyróżniamy dwa rodzaje udarów mózgu.

  1. Pierwszy to udar niedokrwienny, występujący w 80% przypadków, spowodowany zablokowaniem naczynia krwionośnego przez zakrzep albo zator.
  2. Jeśli natomiast w mózgu pęknie naczynie i dojdzie do krwotoku, mamy do czynienia z udarem krwotocznym, czyli wylewem, którego najczęstszą przyczyną jest nadciśnienie. Gdy krew przepływa przez mózg w nieprawidłowy sposób, nie może dostarczyć mu odpowiedniej ilości tlenu. Może dojść wtedy do poważnego uszkodzenia mózgu. Ryzyko udaru wzrasta z wiekiem.

Udar może prowadzić do:

  • śpiączki, a czasem nawet śmierci,
  • ponownego udaru – ryzyko nawrotu wynosi 10-12% w ciągu pierwszego roku i 5-8% w każdym następnym, w sumie 40-50% w ciągu 5 lat. Rozpoznanie oraz pierwsza pomoc w dalszej części poradnika,
  • porażenia lub niedowładu w obrębie nerwu czaszkowego: twarzowego (zaburzenia mowy, połykania, opadnięty kącik ust, wyciekająca ślina), wzrokowego (podwójne i/lub połowicze widzenie), okoruchowego (zaburzenia ruchów gałek ocznych, ruchu powiek), przedsionkowo-ślimakowego (zaburzenia słuchu, równowagi). Zmiany mają charakter połowiczy (dotyczą jednej strony ciała)
  • niedowładu (zmniejszenie zakresu ruchu lub osłabienie jego siły) lub porażenie (plegia, całkowita niemożność wykonywania ruchu) kończyny. Porażenie jest połowicze, tzn. dotyczy połowy ciała po stronie przeciwnej do uszkodzenia mózgu. Może dotyczyć jednej (hemiplegia) lub 2 (paraplegia) kończyn, które zajęte są w różnym stopniu. Niedowład może mieć charakter czuciowy i/lub ruchowy, najczęściej spastyczny,
  • afazji – zaburzenia mowy,
  • nietrzymania moczu, stolca
  • zaburzeń równowagi, zaburzeń koordynacji ruchów, chód marynarski – na szerokiej podstawie, chwianie się,
  • zaburzeń wegetatywnych (zaburzenia oddechu, pracy serca, snu i czuwania, wahania ciśnienia tętniczego, zaburzenia termoregulacji)
  • zaburzeń pamięci,
  • zaburzeń połykania
  • zespołu zaniedbywania – niedostrzeganie osób, przedmiotów i części własnego ciała znajdujących się po stronie przeciwnej od udaru,
  • zespołu odpychania – zaburzenie postrzegania ułożenia ciała w przestrzeni. Pacjent odpycha się w kierunku strony porażonej, co istotnie zwiększa ryzyko upadku.
  • depresji i stanów depresyjnych,
  • padaczki poudarowej.

Opieka poszpitalna w domu

Bardzo ważne jest przygotowanie wszystkich członków rodziny osoby po przebytym udarze do nowej sytuacji domowej.

Ważnym zadaniem opiekuna jest edukowanie pacjenta i jego rodziny, w jaki sposób odzyskać pewność siebie i pokonać niepełnosprawność. Osoba uwięziona w łóżku po udarze wymaga znacznie większego zakresu działań opiekuńczych niż osoba, która jest w stanie poruszać się samodzielnie i samemu dbać o większość swoich potrzeb.

Osoby przykute do łóżka muszą mieć wdrożone leczenie przeciwodleżynowe. Polega ono na codziennej pielęgnacji skóry i nawilżaniu skóry chorego. Może on potrzebować częstej zmiany pozycji ciała w łóżku – zwykle co 1-2 godziny, a w niektórych przypadkach nawet częściej. Pacjent powinien mieć zmienianą pozycję z boku na bok, na wznak lub na plecy. Opiekun może również często zmieniać położenie łóżka: raz ustawiać je wyżej, raz niżej, raz oparcie nachylać bardziej do przodu, a potem z kolei bardziej do tyłu. Jeśli u pacjenta występują już odleżyny, należy stosować preparaty przeciwodleżynowe, które są dostępne w większości aptek bez recepty.

Ważne jest, aby codziennie utrzymywać ciało pacjenta w czystości. Przynosi to choremu pozostającemu na stałe w łóżku ulgę. Należy również dbać o higienę jamy ustnej rano i wieczorem, oraz po każdym posiłku. Jeśli pacjent korzysta z wkładek, ich zmiana również wchodzi w zakres obowiązków opiekuna.

Opieka nad osobą po udarze mózgu polega również na zapewnieniu choremu diety bogatej w białko i składniki odżywcze. Jeśli podopieczny cierpi na zaburzenia połykania, opiekun powinien przygotować odpowiednio dopracowane, lekko gęste i ciepłe, ale nie gorące potrawy. Chory może potrzebować spożywać posiłki w małych ilościach, 5-6 razy dziennie. Opiekunowie podczas karmienia powinni być uważni i upewnić się, że pacjent nie dławi się podczas jedzenia. Jeśli pacjent ma trudności z połykaniem, lekarz może zalecić karmienie przez sondę dojelitową. Opiekun jest również odpowiedzialny za właściwe nawodnienie pacjenta, szczególnie gdy komunikacja z nim jest utrudniona. Przeciętna osoba powinna przyjąć około 2 litry płynów każdego dnia.

Jak ułatwić picie osobie po udarze?

Jeśli pacjent krztusi się pijąc wodę i nie jest w stanie przyjmować płynów, opiekun może chcieć je zagęścić np. galaretką lub budyniem. Płyny można również podawać przez słomkę, jeśli pacjent jest w stanie ją używać. Gdy tylko chory będzie mógł jeść, opiekun powinien zachęcić go do żucia żywności po stronie dotkniętej udarem, aby zapobiec pojawieniu się spastyczności.

Należy pamiętać, że nieruchoma osoba jest również podatna na zapalenie płuc, dlatego opiekun powinien oklepywać pacjenta 2 razy dziennie, aby stymulować krążenie i umożliwić odkrztuszanie pojawiającej się wydzieliny. Jeśli pacjent ma problemy z oddychaniem z powodu udaru, opiekun powinien pokazać, jak należy oddychać poprzez proste ćwiczenia. Głęboki wdech, przytrzymanie powietrza przez 2-3 sekundy, a następnie powolne wypuszczenie powietrza. Ruch oddechowy powinien imitować działanie „dmuchania na materac”. Umożliwi to pacjentowi aktywację pęcherzyków płucnych i zapobieganie chorobom układu oddechowego. Rozbierając pacjenta, opiekunowie powinni zawsze najpierw zdjąć koszulę, zaczynając od rękawa zdrowej strony. Przy zdrowej stronie opiekun będzie miał więcej pola manewru. Potem można zdejmować drugi rękaw, po stronie ręki dotkniętej przez udar.

Z kolei natomiast opatrując pacjenta, opiekunowie powinni zacząć od ramienia po stronie dotkniętej chorobą. Dzięki temu chory nie będzie niepotrzebnie dodatkowo cierpiał i nie będzie żadnych gwałtownych ruchów po stronie dotkniętej udarem

Rehabilitacja osoby po udarze

Utrata niektórych funkcji ciała spowodowana udarem jest nieprzyjemnym i trudnym do opanowania uczuciem. Doświadczony opiekun może pomóc osobie poradzić sobie z codziennymi czynnościami. Pomoże to poprawić rehabilitację pacjenta, a z pewnością wywołać uśmiech na jego twarzy. Według terapeutów to właśnie uśmiech na twarzy, pomimo przebytego udaru, ułatwia rehabilitację.

Osoby po udarze wymagają ciągłej rehabilitacji. Niektóre procedury i czynności związane z opieką są oczywiście uniwersalne i mogą być wykonywane przez opiekuna w domu. Opieka nad osobą po udarze mózgu obejmuje zarówno ćwiczenia fizyczne i umysłowe, które pomogą pacjentowi szybciej dojść do siebie.

Zalecane ćwiczenia ruchowe po udarze – uniwersalne:

  • Delikatnie zginanie głowy i stawów
  • Skręcanie kończyn w stawach
  • Rozciąganie kończyn
  • Prostowanie i gięcie
  • Delikatne ruchy obrotowe stawów
  • Zmiana pozycji ciała
  • Siedzenie na łóżku z opuszczonymi nogami

Pierwsze kroki należy zawsze podejmować w obecności fizjoterapeuty.

Problemy po udarze z mówieniem i pisaniem

Wielu pacjentów po udarze ma problemy z mówieniem i rozumieniem innych ludzi. Jest to spowodowane uszkodzeniem mózgu podczas udaru. Członkowie rodziny i opiekun chorego muszą pomóc mu w komunikacji. Jednym z rozwiązań ułatwiających komunikację jest przygotowanie stołu z literami, na które chory może wskazywać, a inni mogą odczytać. Litery można również wykorzystywać aby pacjent je literował.

Pisanie zdrową ręką też może pomóc, nawet jeśli początkowo pismo nie jest czytelne. Zwykle pisanie nie wydaje się problemem, natomiast dla osób po udarze może to być spore wyzwanie, które jednocześnie pomaga stymulować mózg. Wymaga ono koordynacji ręka-oko i prawidłowej funkcji motorycznej, często traconej u pacjentów po udarze. Zachęcanie osoby do nauczenia się korzystania ze zdrowej strony ciała może być bardzo ważne w przywracaniu jej prawidłowych funkcji motorycznych.Opieka nad osobą po udarze mózgu wymaga pamiętania o tym, by zachęcać pacjenta do podjęcia wysiłku i spróbowania sił w zajęciach stymulujących mózg. I tak, krzyżówki, szarady, łamigłówki, rebusy czy wszelkie zabawy słowne są bardzo wskazane. Logopeda może również pomóc w uczenia pacjenta wydobywania dźwięków, sylab, a wreszcie słów.

Czym jest zespół pomijania stronnego?

Udar niedominującej półkuli mózgu może powodować stan zwany zespołem pomijania stronnego. Ten stan może prowadzić do braku akceptacji drugiej połowy ciała. Osoba praworęczna zacznie ignorować sparaliżowaną stronę, w tym przypadku swoją lewą połowę ciała.

Przejawia się to w warunkach, w których osoba nie myśli o niedominującej stronie własnego ciała. Nie zauważa, że jest jej część ciała i nie odczuwa żadnych bodźców ze strony dotkniętej chorobą. Jeśli taka osoba patrzy na swoją lewą rękę, mówi: „To nie jest moja ręka”.Leczenia polega nie tylko na przywróceniu funkcji motorycznych pacjenta, ale także na zaakceptowaniu chorej połowy ciała jako jego własnej części.

https://www.youtube.com/watch?v=i1dY5WT4OTM

https://www.youtube.com/watch?v=dCGBHUUudZQ